Batlamyus yaklaşık 2000 yıl önce İskenderiye, Mısır’da yaşamış bir biliminsanıdır. Astronomi ve coğrafyanın tarihinde ve gelişiminde önemli bir rol oynamıştır. Doğum ve ölüm tarihleri gibi şeyler hakkında bildiklerimiz çok az. Yine de 90 yılında doğduğu ve 168 yılında 78 yaşındayken öldüğü düşünülüyor. Uzmanlar kendisinin Mısır’da yaşayan Roma vatandaşı bir Yunan olduğunu düşünüyor. Batlamyus’un hayatını bilmek çok zor. Onu daha çok gözlemlerinden ve bıraktığı eserlerinden tanıyoruz.
Batlamyus’un yaptığı ilk gözlemin 12 Mart 127’de gerçekleştiğini söyleyebiliriz. Kayda geçen son gözlemi ise 2 Şubat 141’dir. Bazı uzmanlar hayatının 87-150 yıllarını arasında olduğunu düşünüyorlar. Batlamyus yaşadığı sürece bilimi ilerletmek için çok şey yaptı. Yıldızların ve gezegenlerin çok başarılı bir gözlemcisi olduğu kolaylıkla anlaşılıyor.
İsmi sayesinde Batlamyus’un hayatına dair küçük ipuçları elde edebiliyoruz: Claudius Ptolemy. Romalı ismi Claudius ile Yunan-Mısırlı ‘Ptolemy’ sözcüğünün bir karışımı. Buradan muhtemelen Yunan olduğunu ve ailesinin Batlamyus’dan önce Roma yönetimi altındaki Mısır’a yerleştiğini anlıyoruz. Batlamyus, Mısır’lıdır. Ama kökenleri hakkında başka hemen hemen hiçbir şey bilinmiyor.
Batlamyus’un Astronomiye Katkıları
Bildiğimiz diğer şeyler Batlamyus’un çalışmaları. Bir astronom, matematikçi ve coğrafyacıydı. Dünya’nın evrenin merkezinde olduğunu söyleyen Yunan görüşünü hakkında yazılar yazdı ve gezegenlerin hareketlerini hesapladı. Bunu da dünyanın neden evrenin merkezi olduğunu küçük dış yörüngelerle açıklayan Rodoslu Hipparkos’un çalışmasını sentezleyip uzatarak yaptı
Kendisinden önceki dönemde Dünya merkezli evren kuramının bazı sıkıntıları doğmuştu. Çünkü gözlemlere bakılırsa gezegenler bazen hareketlerini durduruyor, geri gidiyor ve tekrar ilerliyorlardı. Bu sorunu açıklığa kavuşturabilmek için dış çemberler kurama eklendi. Dış çemberler, dünyanın etrafında dönen gezegenlerin, aynı zamanda yörünge üzerinde bazı noktalar etrafında da dönmesini ifade ederBatlamyus da bu sistemin ince hesaplamalarını yapmıştır.
Dış çemberler Dünya’nın etrafındaki yörüngelerinde hareket eden gezegenlerin zaman zaman neden geriye gittiğini açıklamak için kullanılan bir çözümdü
. Bu kurama bu yüzden Batlamyusçu yaklaşım da denir. Gök cisimlerinin hareketlerini açıklayan önemli bir kuramdı bu. Gezegenleri çıplak gözle takip etmeye çalışanlar için yeterli tahminler yapılabiliyordu. Fakat, çok sonraları bu teorinin yanlış olduğunu insanlık öğrenecekti.
Kendi sistemini Almagest adındaki 13 ciltlik kitabında matematiksel anlatımla açıkladı. Bunlar bilinen gezegenler ve ayla ilgili matematiksel hesaplamalardı. Ayrıca gözlemleyebildiği 48 takımyıldızı içeren bir yıldız kataloğu da vardı. Bunların hepsi bugün hala aynı isimlerle kullanılmaktadır. Gün dönümleri ve ekinokslar döneminde gökyüzünü düzenli olarak gözlemledi. Buradan da mevsimlerin süresini anlamaya başladı. Bu bilgiyle, Güneş‘in gezegenimiz etrafında yaptığını sandığı hareketleri anlamaya çalıştı. Tabi ki çalışması yanlıştı; fakat buna rağmen gökyüzünde neler olup bittiğine dair bilimsel bir yaklaşımı kullanan ilk kişiydi.
Batlamyus sistemi, yüzyıllarca gök cisimlerinin hareketlerini açıklayan ve dünyanın önemini vurgulayan önde gelen bir yaklaşım oldu. 1543’te biliminsanı Nikolas Kopernik, gezegen sisteminin merkezine Güneş‘i koyan bir kuram sundu. Güneş merkezli hesaplamaları ve gezegen hareketleri daha sonra Johannes Kepler’in hareket kanunlarıyla da desteklendi. İlginç bir şekilde, bazı insanlar Batlamyus’un kendi sistemine inandığına ve gezegen hareketlerini bu şekilde hesaplamasına kuşkuyla bakıyor.
Batlamyus’un Bilime Katkıları
Batlamyus, coğrafya ve haritacılık tarihinde çok önemli bir kişidir. Dünyanın bir küre olduğunun farkındaydı ve bu küre şekli düz bir zemine yansıtmaya çalışan ilk kartograftı. Çalışması “Coğrafya”, Kristof Kolomb (1451-1506) zamanına kadar bu konudaki başlıca çalışma olarak kaldı. O dönemde tüm kartografların yaşadığı zorluklar da düşünüldüğünde çalışması şaşırtıcı derecede doğru bilgiler içeriyordu. Ancak Asya kıtasını çok büyük tahmin etmesi gibi bazı problemler vardı. Oluşturduğu haritalar, Kristof Kolomb’un batıya giden yola çıkması için ona yardımcı olmuş olabilir
Batlamyus’un Dünya haritasının 15. yüzyıl çizimi
Batlamyus’un Haritası
Batlamyus’un haritası ikinci yüzyılda Dünya’nın Helenist görüntüsüdür. Bu harita tahmini 150 yılında Batlamyus tarafından yazılan Coğrafya eserine dayanır. Batlamyus’un haritasının önemi ilke kez enlem ve boylamların kullanılmasından gelir. Coğrafya, 9. yüzyılda Arapça ve Yunanca olarak mevcuttu ve Hârizmî’nin çalışmalarında da önemli bir rol oynamıştı. Küresel koordinatlar fikri Avrupa coğrafyacılığında bir devrim yarattı ve haritacılık matematikle daha da bütünleşti.
Batlamyus’un kitabı muhtemelen haritalar da içeriyordu; fakat bunların hiçbiri günümüze ulaşamamıştır. Batlamyus’un bugün gördüğümüz haritaları Maximus Planudes önderliğinde Bizanslı rahipler tarafından oluşturulmuştur.
Batlamyus’un haritasında Doğu ve Güneydoğu Asya
Coğrafya ve ondan üretilen harita muhtemelen Roma İmparatorluğu’nun doğuya yayılışını da etkiledi. 2. yüzyıldan beri Hint okyanusundan Roma’ya ticaret yoğundu. Hindistan’da birçok Roma ticaret limanı bulunmuştur. Çin’in kaynaklarına göre 166 yılından itibaren Roma elçileri bu limanlar aracılığıyla Çin’e gitmişlerdir.
Batlamyus’un 15. yüzyılda çizilen Dünya haritası
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder